แนวทางการสะสางกฎหมาย

1. ความชัดเจนในนโยบายสาธารณะกับการตราและการปรับปรุงกฎหมาย

นโยบายสาธารณะเป็นแนวทางที่รัฐบาลกำหนดขึ้นเพื่อใช้บริหารประเทศที่ส่งผลต่อชีวิตความเป็นอยู่ของประชาชน นโยบายสาธารณะที่ดีเมื่อนำไปปฏิบัติให้เกิดผลก็จะช่วยแก้ไขปัญหาและตอบสนองความต้องการ โดยอาจทำออกมาในรูปของกฎหมาย โครงการ แผนการ เพื่อเป็นหนทางชี้นำให้เกิดการปฏิบัติต่าง ๆ ที่สอดคล้องกับแนวทางที่ตั้งไว้เพื่อแก้ปัญหา หรือตอบสนองความต้องการของกลุ่มเป้าหมาย ดังนั้น ในฐานะที่กฎหมายเป็นเครื่องมือสำคัญรูปแบบหนึ่งของนโยบายสาธารณะในการจัดสรรประโยชน์ทางเศรษฐกิจและสังคม โดยการกำหนดสิทธิ หน้าที่ และความสัมพันธ์ของบุคคลที่อยู่ร่วมกันในสังคม ตลอดจนกำหนดกลไกการระงับข้อพิพาทและยุติข้อขัดแย้งที่เกิดขึ้น ซึ่งในการจัดสรรผลประโยชน์ดังกล่าวเป็นนโยบายสาธารณะที่ต้องคำนึงถึงความสมดุลและความเป็นธรรมในสังคมเป็นสำคัญ

ทั้งนี้ การผลักดันนโยบายสาธารณะให้เป็นรูปธรรมจะต้องผ่านกระบวนการหนึ่ง ที่เรียกว่า “กระบวนการทางนโยบายสาธารณะ” (Public Policy Process) เริ่มตั้งการออกแบบ การวิเคราะห์ การตัดสินเลือก และขับเคลื่อนหรือดำเนินการตามนโยบายสาธารณะ ยังรวมถึงการติดตามและประเมินผลแนวทางและการปฏิบัติที่ได้ลงมือทำไปแล้วด้วย ดังนั้น กระบวนการทำนโยบายสาธารณะจึงเป็นกระบวนการที่ซับซ้อนขึ้นอยู่กับสภาพปัญหาซึ่งอาจจะขึ้นอยู่กับบริบทเฉพาะของพื้นที่หนึ่ง และปัจจัยแวดล้อมทั้งเศรษฐกิจ สังคมและการเมือง ตลอดจนการสนับสนุนให้มีพื้นที่แสดงความคิดเห็น การเข้ามามีส่วนร่วมและท่าทีของผู้มีส่วนได้เสียในนโยบายและตลอดทั้งกระบวนทางนโยบายดังกล่าวด้วย

แต่ที่ผ่านมากระบวนการทางนโยบายสาธารณะของไทยประสบปัญหาหลายประการ เช่น ขาดการวางแผนและดำเนินการอย่างบูรณาการ ขาดเครื่องมือและศักยภาพในการวางแผนและขับเคลื่อนแบบบูรณาการข้ามประเด็น ขาดการขับเคลื่อนหรือปฏิบัติตามที่มีประสิทธิภาพและจริงจัง ขาดความจริงใจในการจัดการกับผลกระทบทางลบที่จะเกิดขึ้นจากนโยบาย ขาดการมีส่วนร่วมโดยเฉพาะในระดับท้องถิ่น และขาดระบบฐานข้อมูล การติดตามตัวชี้วัดที่มีประสิทธิภาพ ทันการณ์ และมีส่วนร่วมในการติดตามของภาคประชาสังคม เป็นต้น

ในขณะที่นโยบายสาธารณะที่อยู่ในรูปของกฎหมาย จึงเป็นกฎเกณฑ์ที่เป็นลายลักษณ์อักษรที่ชัดเจน มีผลใช้บังคับเป็นการทั่วไป หน่วยงานรับผิดชอบและผลใช้บังคับทางกฎหมาย รวมทั้งการแก้ไขปรับปรุงได้ยากเพราะมีขั้นตอนตามที่ระบุไว้ตามกฎหมาย อาจกลายเป็นอุปสรรคปัญหาเพราะนโยบายสาธารณะที่อยู่ในรูปของกฎหมายล้าสมัยหรือไม่สอดคล้องกับสถานการณ์หรือบริบทของประเทศที่เปลี่ยนแปลงไป จนเกิดเป็นปรากฏการณ์กฎหมายและกฎระเบียบที่มากเกินไป จนก่อให้เกิดภาระและผลกระทบต่อสิทธิและเสรีภาพของประชาชน จนกลายเป็นอุปสรรคต่อการดำเนินการในเรื่องต่าง ๆ อันเป็นที่มาของแนวความความคิดในการลดกฎหมายหรือกฎระเบียบ (Deregulation) เพื่อลดจำนวนกฎหมายหรือกฎระเบียบที่มีผลต่อการจำกัดสิทธิและเสรีภาพของประชาชน และพัฒนาต่อมาจนกลายเป็นหลักในมุ่งเน้นให้เกิดการพัฒนาให้เป็น “กฎหมายที่ดี” (Better Regulation) ที่เน้นคุณภาพของกฎหมาย เพื่อให้กฎหมายเป็นเครื่องมือในการส่งเสริมและจรรโลงสังคม ส่งเสริมให้เกิดการพัฒนาขีดความสามารถในการแข่งขัน และส่งเสริมให้เกิดความเป็นธรรมและเสมอภาคทางสังคม มากกว่ามุ่งเน้นในการควบคุมซึ่งก่อให้เกิดภาระและต้นทุนในการดำเนินการ อันเป็นที่มาของแนวความคิดในการกำหนดให้มีการวิเคราะห์ผลกระทบในการตรากฎหมาย (RIA) และประเมินผลสัมฤทธิ์ของกฎหมายที่กำหนดให้มีการพิจารณาทบทวนกฎหมายที่ใช้บังคับอยู่เสมอ เพื่อให้สามารถรองรับการดำเนินนิติสัมพันธ์ในรูปแบบต่าง  ๆ ตามบริบทของสังคมได้อย่างเหมาะสม